پیاده روی اربعین از چه سالی شروع شد؟

مهدی کاظمی

تیر 21, 1404
06:00

سرفصل ها

پیاده‌ روی اربعین، یکی از باشکوه‌ترین مراسم‌های مذهبی جهان، هر سال میلیون‌ها زائر را از سراسر جهان به سوی کربلا می‌کشاند. اما پیاده ‌روی اربعین از چه سالی شروع شد؟ آیا این سنت در زمان امامان معصوم (ع) نیز وجود داشت؟ یا پس از سقوط صدام حسین شکل گرفت؟

سفر پیاده به سوی کربلا، تنها یک حرکت مذهبی نیست؛ بلکه نمایشی از عشق و وفاداری به امام حسین(ع) است.

تاریخچه پیاده ‌روی اربعین

پیاده روی اربعین، این حماسهٔ جاویدان شیعی، هر ساله قلبهای میلیونها عاشق حسینی را به سوی کربلا میکشاند. اما شاید برایتان جالب باشد بدانید پیاده روی اربعین از چه سالی شروع شد؟ این سنت پرشکوه که امروز به بزرگترین گردهمایی مذهبی جهان تبدیل شده، ریشه در تاریخ کهن شیعه دارد.

سفر پرمخاطرهٔ زائران از نجف تا کربلا، تنها یک حرکت عبادی نیست؛ بلکه تجلی عینی پیوند ناگسستنی امت اسلامی با قیام عاشوراست.

نخستین پیاده ‌روی اربعین به صدر اسلام بازمی‌گردد، زمانی که جابر بن عبدالله انصاری ، از یاران وفادار پیامبر(ص) به همراه عطیه عوفی در بیستم صفر سال 61 هجری قمری، به عنوان اولین زائران امام حسین(ع)، پای پیاده از مدینه به کربلا آمدند. این سفر تاریخی، پایه‌گذار سنت پیاده‌روی اربعین شد.

همزمان، کاروان اهل بیت(ع) به سرپرستی حضرت زینب(س) در بازگشت از شام، مسیر خود را به گونه‌ای تنظیم کردند که در روز اربعین به کربلا برسند. منابع تاریخی نقل می‌کنند که وقتی اسرا به کربلا رسیدند، با جابر بن عبدالله انصاری ملاقات کردند و همگی به عزاداری پرداختند. این واقعه، اولین اجتماع شیعیان در کربلا بود.

در طول قرون بعدی، با وجود محدودیت‌های حکومت‌های جور، شیعیان همواره در اربعین به زیارت امام حسین(ع) می‌رفتند. شیخ مفید در کتاب «مسارّ الشیعه» به استحباب زیارت اربعین اشاره کرده است. در دوره‌های بعدی، به ویژه در عصر صفویه و قاجار، پیاده‌روی اربعین شکل منظم‌تری به خود گرفت.

در دوران معاصر، پیاده ‌روی اربعین با فراز و نشیب‌های بسیاری روبرو بوده است. در زمان حکومت صدام حسین، این مراسم با محدودیت‌های شدید مواجه بود، اما پس از سقوط رژیم بعث در سال 2003، این سنت حسینی دوباره احیا شد و امروز به بزرگترین گردهمایی مذهبی جهان تبدیل شده است.

این سنت پرشکوه، امروز نه تنها یک حرکت مذهبی، بلکه نماد وحدت مسلمانان و مقاومت در برابر ظلم شده است.

تاریخچه ساخت ضریح و مزار شهیدان کربلا

۱. دوران نخستین (قرن اول هجری):

– پس از واقعه عاشورا در سال ۶۱ هجری، قبر امام حسین(ع) و شهدای کربلا به صورت ساده و بدون هیچ بنایی باقی ماند

– بنی اسد (قبیله محلی) اولین کسانی بودند که اجساد شهدا را دفن کردند. زنان قبیله بنی اسد در سال ۶۱ هجری، سه روز بعد از شهادت امام حسین (ع) و یارانش، از صحرای کربلا عبور می‌کردند که اجساد بی سر و قطعه قطعه شهدا را دیدند. آن‌ها متأثر شدند، گریه کردند و با فریاد «لبیک یا حسین» بر سر پیکرها به عزاداری پرداختند. شب سیزدهم محرم، این زنان به روستا برگشتند، برای آنکه بتوانند رضایت شوهرها را بگیرند مهریه‌هایشان را بخشیدند و سپس بیل و کلنگ به دست به کمک زنان قبیله «غاضریه» که در نزدیکی کربلا چادر زده بودند، به سمت قتله‌گاه رفتند و پیکر شهدای کربلا را دفن کردند.

امروزه زنان عراقی هر سال در ۱۳ محرم با حمل سبدهای حصیری و شعارهای عاشورایی، این فداکاری را زنده نگه می‌دارند.

– معروف است که امام سجاد(ع) در بازگشت از شام در سال ۶۵ هجری، اولین علامت گذاری را روی قبر انجام داد.

۲. دوره امویان و عباسیان:

– مختار ثقفی در سال ۶۶ هجری اولین بنای یادبود را ساخت

– هارون الرشید (خلافت ۱۷۰-۱۹۳ هجری) دستور تخریب حرم را داد

– متوکل عباسی در سال ۲۳۶ هجری حرم را کاملاً ویران و زمین آن را شخم زد

۳. دوره آل بویه (قرن ۴ هجری):

– عضدالدوله دیلمی در سال ۳۶۹ هجری اولین ضریح نقرهای را ساخت

– بنای گنبد و بارگاه به شکل رسمی ایجاد شد

– ساخت اولین رواقها و صحنهای اطراف حرم

۴. دوره صفویه و قاجاریه:

– شاه اسماعیل صفوی در قرن ۱۰ هجری ضریح جدیدی ساخت( اولین گنبد طلایی در دوره صفویه ساخته شد)

– نادرشاه افشار در سال ۱۱۵۳ هجری ضریحی از طلا و نقره نصب کرد

– فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۱۶ هجری ضریحی با ۸ تن نقره ساخت

۵. ضریح های معاصر:

– ضریح اول (۱۳۶۷ هجری قمری): ساخته شده از نقره و چوب ساج

– ضریح دوم (۱۳۹۱ هجری قمری): با ۱۲ تن نقره خالص

– ضریح سوم (۱۴۳۳ هجری قمری): فعلی با ۲۰ تن نقره و طلا

۶. مشخصات ضریح فعلی:

– ارتفاع: ۳٫۵ متر

– مساحت: ۴۶ متر مربع

– جنس: نقره با روکش طلا

– تعداد پنجرهها: ۱۲ پنجره نماد ائمه معصومین

– تزئینات: آیات قرآن و نام شهدای کربلا

این بنای مقدس امروزه به عنوان یکی از باشکوه‌ترین بناهای مذهبی جهان، سالانه پذیرای میلیونها زائر از سراسر جهان است که برای زیارت شهیدان کربلا به این مکان مقدس می‌آیند.

حضرت زینب بعد از اربعین کجا رفت؟

همه ما به خوبی می‌دانیم که پس از واقعه عاشورا، حضرت زینب(س) با شجاعت بی‌نظیر خود در کوفه و شام، چهره واقعی حکومت یزید را افشا کردند. خطبه‌های آتشین ایشان در دربار یزید و مدیریت کاروان اسرا، از ایشان چهره‌ای ماندگار در تاریخ ساخت. اما آنچه کمتر شنیده شده، ماجرای زندگی پر فراز و نشیب حضرت زینب(س) پس از خروج از شام است.

پس از حضور در مراسم اربعین امام حسین (ع) در کربلا، حضرت زینب (س) مسیر پر فراز و نشیبی را طی کردند که به طور خلاصه میتوان به این مراحل اشاره کرد:

1. بازگشت به کوفه و سپس شام

– پس از اربعین، حضرت زینب (س) به همراه بازماندگان کاروان اسرا به کوفه بازگشتند.

– سپس به دستور یزید، آن‌ها را به شام (دمشق) منتقل کردند، جایی که خطبه‌های آتشین حضرت زینب (س) پایه‌های حکومت اموی را لرزاند.

۲. بازگشت به مدینه و تبعید به مصر

– پس از افشاگری‌های حضرت زینب (س)، یزید مجبور شد اسرا را به مدینه بازگرداند.

– اما به دلیل نفوذ و تأثیرگذاری ایشان، حکومت اموی آن‌ها را به مصر تبعید کرد.

۳. وفات حضرت زینب (س) در مصر

– بنا بر مشهور، حضرت زینب (س) در ۱۵ رجب سال ۶۲ هجری در مصر به شهادت رسیدند.

– مقام حضرت زینب (س) در دمشق و قاهره امروزه از زیارتگاه‌های مهم شیعیان است.

حضرت زینب (س) پس از اربعین، با مقاومت و روشنگری خود، چهره واقعی حکومت یزید را برملا کردند و تا پایان عمر در تبعید، پیام عاشورا را زنده نگه داشتند.

پیاده روی اربعین از چه سالی در ایران شروع شد

بر اساس آمارهای رسمی، پیاده‌روی اربعین امروز به عنوان بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی جهان شناخته می‌شود که از نظر تعداد شرکت‌کنندگان حتی از مراسم حج نیز پیشی گرفته است. جالب است بدانید برخلاف مراسم حج که محدودیت‌های عددی دارد، پیاده‌روی اربعین هر ساله شاهد رشد تصاعدی شرکت‌کنندگان است.

پیاده‌روی اربعین به شکل سازمان‌یافته در ایران، سابقه‌ای حدود ۴۰ ساله دارد و به طور مشخص از دهه ۱۳۶۰ شمسی آغاز شد و امروز به یکی از باشکوه‌ترین جلوه‌های وحدت امت اسلامی تبدیل شده است. آمارها نشان می‌دهد:

– در اولین سال‌های پس از انقلاب، تنها چند هزار زائر ایرانی امکان حضور داشتند. اولین حرکت‌های سازماندهی شده از سال ۱۳۶۲ پس از شروع جنگ ایران و عراق شکل گرفت و زائران ایرانی از مرز مهران وارد عراق می‌شدند .

– در دهه 90 شمسی این رقم به بیش از 2 میلیون نفر رسید

– در سال 1402، رکورد 3.5 میلیون زائر ایرانی ثبت شد

این رشد خیره‌کننده که هر 10 سال 10 برابر شده است، نشان‌دهنده عمق علاقه ایرانیان به فرهنگ عاشورایی است.

آیا پیاده روی اربعین در قرآن آمده است؟

در قرآن کریم به صورت صریح و مستقیم به پیاده‌روی اربعین اشاره نشده است، اما با استناد به برخی آیات و تفاسیر می‌توان به اهمیت و جایگاه این سنت حسینی پی برد. آیاتی مانند “وَ مَن یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللهِ فَإِنَّها مِن تَقْوَی الْقُلُوبِ” (حج: 32) که بر تعظیم شعائر الهی تأکید دارد، از سوی بسیاری از مفسران به مناسک مذهبی مانند پیاده‌روی اربعین تفسیر شده است. همچنین آیه “وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی” (بقره: 197) که درباره اهمیت سفرهای عبادی سخن می‌گوید، می‌تواند شامل این سفر معنوی نیز باشد.

در روایات معصومین(ع) به ویژه حدیثی از امام حسن عسکری(ع) که زیارت اربعین را از نشانه‌های مؤمن می‌داند، بر اهمیت این سنت تأکید شده است. بنابراین اگرچه قرآن به صورت خاص نامی از پیاده‌روی اربعین نبرده، اما روح کلی آیات و تأکید بر تعظیم شعائر الهی، سفرهای عبادی و یادبود اولیای دین، همگی مؤید ارزش و مشروعیت این حرکت عظیم معنوی هستند. این سنت حسینی در واقع تجلی عملی بسیاری از مفاهیم قرآنی مانند ایثار، صبر و مقاومت در راه حق است که در قرآن کریم به کرات بر آنها تأکید شده است.

اربعین سرخ چه سالی بود

در یکی از تاریک‌ترین صفحات تاریخ معاصر عراق، واقعه‌ای به نام “اربعین سرخ” یا “اربعین خونین” در روز اربعین حسینی سال ۱۳۹۷ هجری قمری (مصادف با ۱۳۵۶ شمسی و ۱۹۷۷ میلادی) به وقوع پیوست. این حادثه خونین در دوره سیاه حکومت حزب بعث به رهبری صدام حسین: فرمانده اصلی عملیات و عبدالمجید رافی: مسئول مستقیم کشتار رخ داد، زمانی که هرگونه مراسم مذهبی شیعیان با شدیدترین برخوردها مواجه می‌شد.

شرح این واقعه دلخراش چنین است: حدود ۲۰ هزار نفر از شیعیان عراق که مشتاق زیارت امام حسین(ع) بودند، به صورت پنهانی و سازماندهی شده حرکت خود را به سوی کربلا آغاز کردند. اما هنگامی که به نزدیکی‌های شهر مقدس کربلا رسیدند، با وحشیانه‌ترین برخورد نیروهای امنیتی رژیم بعث مواجه شدند. نیروهای صدام ابتدا با گاز اشک‌آور به استقبال زائران رفتند و سپس آتش مستقیم سلاح‌های خود را به سوی این جمعیت بی‌دفاع گشودند.

آمار تلفات این واقعه هولناک به درستی مشخص نیست، اما منابع تاریخی شمار شهدا را بین ۲ تا ۵ هزار نفر و تعداد مجروحان را بیش از ۱۰ هزار نفر تخمین می‌زنند. حدود ۳ هزار نفر نیز بازداشت شدند که بسیاری از آنان پس از بازجویی‌های وحشیانه به شهادت رسیدند. رژیم بعث برای تکمیل جنایات خود، کربلا را به مدت ۴۰ روز در محاصره کامل قرار داد و قبرستان وادی‌السلام نجف را نیز تخریب کرد.

پیامدهای این واقعه بسیار گسترده بود. اربعین سرخ نه تنها باعث شکل‌گیری جنبش‌های زیرزمینی شیعه در عراق شد، بلکه جرقه‌ای برای اعتراضات گسترده علیه حکومت بعث گردید. این حادثه خونین، روحیه انقلابی را در مردم عراق تقویت کرد که نهایتاً به قیام ۱۹۹۱ انجامید. امروزه در حرم امام حسین(ع) تابلویی به یادبود شهدای اربعین سرخ نصب شده و هر سال مراسم ویژه‌ای برای گرامیداشت آنان برگزار می‌شود.

– این واقعه زمانی اتفاق افتاد که حکومت بعث عراقبه رهبری احمد حسن البکر، تظاهرات شیعیان در پیاده‌روی اربعین را به خاک و خون کشید.

نکته: این واقعه با عنوان‌های “اربعین سرخ”، “اربعین خونین” یا “جمعه سیاه” در تاریخ ثبت شده است.

تخصصی‌ترین محصولات محرمی چاپ و تبلیغات ترسیم

محرم، ماه عزاداری سیدالشهدا(ع)، فرصتی است تا با نذورات و یادبودهای ماندگار، پیام عاشورا را زنده نگه داریم. مجتمع چاپ و تبلیغات ترسیم با مجموعه‌ای از بهترین محصولات محرمی شامل تیشرت محرم، پرچم محرم ، حمایل خادم، برچسب نذری و تندیس‌های مذهبی، همراه شماست.

ویژگی‌های منحصر به فرد محصولات ما

✔️ چاپ با کیفیت مستقیم و سابلیمیشن

✔️ استفاده از بهترین مواد اولیه

✔️ قیمت‌های مناسب و رقابتی

✔️ طراحی حرفه‌ایتوسط تیم مجرب

✔️ امکان سفارشی‌سازی تمام طرح‌ها

محصولات پرفروش محرم الحرام

دسته محصول	ویژگی‌ها	کاربرد
تیشرت محرم	طرح‌های انحصاری (علمدار کربلا، اباعبدالله)	عزاداری، هیئت‌ها
حمایل خادم هیئت	جنس پارچه با دوخت مقاوم	شناسایی خادمین هیئت
برچسب غذای نذری	ضد آب و روغن – چاپ با کیفیت	بسته‌بندی نذورات
لیوان و ماگ محرم	طرح‌های ماندگار و مقاوم	پذیرایی نذری
پیکسل چوبی محرم	چوب طبیعی با حکاکی دقیق	تزئینات حسینی
مگنت یخچال محرم	مغناطیسی با چاپ باکیفیت	تزئین منزل و محل کار
تندیس محرم	طرح‌های سه‌بعدی (علمدار، عاشورا)	هدیه و تزئینات مذهبی
پرچم ساحلی مذهبی	پارچه ضدآب با چاپ واضح	نصب در معابر و هیئت‌ها
شابلون محرم	قابل استفاده بر روی پارچه و دیوار	نقاشی دیواری محرمی
کتیبه شاه علقمه	طرح‌های خوشنویسی شده	تزئینات حسینی و سوگواری
کاور خادم	جنس پلی استر با دوخت مقاوم	محافظت از لباس خادمین
پرچم چوبخور محرم	چاپ دیجیتال روی پارچه ساتن	نصب روی چوب‌های دسته‌گردان

تیم طراحان حرفه‌ای ما آماده پیاده‌سازی هرگونه ایده و طرح اختصاصی شما هستند!

برای مشاهده محصولات و همچنین اتفاقات روزمره در مجتمع چاپ و تبلیغات ترسیم نیز می توانید پیج اینستاگرام ترسیم را دنبال کنید.

نتیجه‌گیری

تاریخچه پیاده‌روی اربعین نشان می‌دهد که این حرکت، فراتر از یک سفر مذهبی، نماد مقاومت، ایثار و اتحاد مسلمانان است. امروز، این راهپیمایی به بزرگ‌ترین گردهمایی بشری تبدیل شده که هر ساله بر شکوه آن افزوده می‌شود.